HSV: podstępny wirus opryszczki

Przypomina uśpiony wulkan. Nigdy nie wiadomo, czy i kiedy wybuchnie oraz jakie poczyni szkody. Nie udało się jeszcze ustalić, dlaczego wirus opryszczki tak właśnie działa i czemu jednych zaatakuje raz w miesiącu, innych raz w życiu, a prawdziwych szczęściarzy nigdy. Nosicielem wirusa, który drzemie w zwojach nerwowych jest prawdopodobnie 90 procent współczesnej populacji, a Herpes simplex virus znany jest ludzkości już od starożytności. Przed tysiącami lat cierpieli na niego Egipcjanie i Sumeryjczycy, a nazwę, którą w medycynie posługujemy się do dzisiaj, nadał mu Hipokrates.

Potężna familia

Rodzina Herpes jest bardzo duża, ale tylko niewielka jej część wywołuje choroby u człowieka, takie jak opryszczka, ospa wietrzna, półpasiec czy mononukleoza zakaźna. Dla każdej z nich wirus ma trochę inne DNA, ale to można ocenić jedynie w badaniach laboratoryjnych. Organizm po pierwszym kontakcie wytwarza przeciwciała we krwi, ale zwalczyć wirusa nie potrafi, ponieważ ten ukrywa się komórkach nerwowych. W ten sposób pozostaje poza zasięgiem działania układu odpornościowego. Podstępnie, pozostając w uśpieniu nie wytwarza białek, dających sygnał organizmowi do obrony i walki z nim. Białka zaczyna wytwarzać dopiero, gdy przechodzi do ataku, ale to dezorientuje system immunologiczny i sprawia, że wobec Herpes pozostajemy bezbronni.

Wysoka szkodliwość społeczna

Choć wirus, który wywołuje opryszczkę nie jest uznawany za szczególnie niebezpieczny, to z całą pewnością, ze względu na zasięg swojego istnienia uznany jest za groźny społecznie. Bardzo łatwo się nim zarazić drogą kropelkową, przez kaszel, kichanie albo bezpośredni kontakt z osobą zarażoną, np. podczas pocałunku. Ale też picie z jednej szklanki, jedzenie tymi samymi sztućcami czy używanie wspólnego ręcznika mogą być powodem do szybkiego rozprzestrzeniania się wirusa. Na dodatek pierwszy kontakt z wirusem nie daje żadnych objawów, więc trudno się zorientować, że staliśmy się jego nosicielami. Bardzo często ma to miejsce we wczesnym dzieciństwie lub nawet w fazie porodu. U noworodków zarażenie wirusem może mieć bardzo ciężki przebieg, bo ich układ odpornościowy jest jeszcze słabo wykształcony.

Co sprzyja zakażeniu

Zwykle opryszka wargowa pojawia się, gdy spada nasza odporność. Najczęściej jej wykwity obserwuje się w czasie, gdy dopada nas grypa, przeziębienie lub infekcja górnych dróg oddechowych. Istotną przyczyną powstawania opryszczki jest wysoki poziom stresu i zmęczenie, a nawet obniżony nastrój. Kobiety podczas menstruacji są silnie narażone na atak HPS, bo naturalne zmiany hormonalne powodują obniżenie odporności. Gwałtowne wahania temperatury, zwłaszcza jesienią i zimą, kiedy często przechodzimy z nagrzanego pomieszczenia na zimny wiatr czy mróz sprzyjają uaktywnieniu się wirusa. Właśnie mróz, wiatr i wilgoć mogą podziałać jak zapalnik. Również intensywna ekspozycja na słońce, która osłabia układ immunologiczny, powoduje opryszczkę wargową, często znacznie bardziej dokuczliwą niż ta, która atakuje zimą.

Kiedy wirus zostaje „obudzony” przez sprzyjające czynniki, zaczyna przemieszczać się wzdłuż nerwu w kierunku skóry, powodując nieprzyjemne uczucie swędzenia i mrowienia. Zaatakowane przez wirusa komórki obumierają, a uruchomiona reakcja obronna organizmu sprawia, że pojawiają się pęcherzyki opryszki, które z biegiem czasu stają się coraz bardziej rozbudowane. Ustępują dopiero wtedy, gdy kończy się cykl życiowy wirusa.

Uwaga na powikłania

Kiedy wirus już nas zaatakuje, należy obchodzić się z nim bardzo ostrożnie. Ponieważ przenosi się bez trudu, można nim zarazić inne partie twarzy. Szczególnie niebezpieczny jest dla oka, bo grozi zapaleniem rogówki, a w bardziej skomplikowanych przypadkach jej owrzodzeniem. Taki ekstremalny stan może zakończyć się nawet utratą wzroku! Dlatego po każdym kontakcie z wykwitem opryszczki na ustach należy obowiązkowo dokładnie umyć ręce. Z pozoru banalna opryszczka na wardze może też spowodować groźne konsekwencje w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, które zazwyczaj pozostawiają trwałe uszkodzenie zdrowia. Innym niebezpieczeństwem jest przeniesienie opryszczki na genitalia, choć zdarza się to rzadko – okolice intymne atakuje inna odmiana wirusa: HSV typu 2. Opryszczka narządów płciowych to jedna z najczęściej występujących chorób przenoszonych drogą płciową. Nie zawsze ujawnia się w postaci wykwitów.

To trzeba leczyć

Mimo, że opryszczka zazwyczaj mija samoistnie po ok. 10 dniach, warto ją leczyć. Nie tylko dlatego, że przeszkadza i brzydko wygląda, ale też po to, by zabezpieczyć się przed rozsiewaniem wirusa w organizmie i ograniczyć ewentualne powikłania.

Nazwy „opryszczka wargowa” i „opryszczka narządów płciowych” wskazują miejsce zakażenia, gdzie działają dwa typy wirusa: HSV-1 i HSV-2. Mogą one naprzemiennie wywoływać opryszczkę w tych miejscach. Zwykle opryszczkę wargową wywołuje HSV-1, który może też zakażać organy intymne.

Wirus opryszczki pospolitej należy do rodziny herpeswirusów, liczącej ponad 100 gatunków wirusów pasożytujących na zwierzętach i na człowieku. Osiem z nich wywołuje choroby u ludzi. m.in. opryszczkę (wargową oraz narządów płciowych), ospę wietrzną i półpaśca, cytomegalię, gorączkę trzydniową, mononukleozę zakaźną oraz nowotwór – mięsak Kaposiego.

Opryszczkę nazwano pospolitą, ponieważ jest to bardzo częste zakażenie wirusowe u ludzi. Zmiany wywołują dwa blisko ze sobą spokrewnione wirusy: HSV-1 i HSV-2 (skrót od Herpes simplex virus). Pierwszy z wirusów zwykle powoduje opryszczkę w górnej części ciała (wargi i jama ustna), drugi głównie na narządach płciowych, ale zdarza się też odwrotnie. Zmiany, niezależnie od ich umiejscowienia oraz typu wirusa, praktycznie nie różnią się wyglądem.

Osoba, która zaraziła się wirusem opryszczki, już zawsze będzie nosiła go w swoim organizmie i okresowo będzie go wydalała – w ślinie lub wydzielinach płciowych. Z upływem czasu lub pod wpływem długotrwałego leczenia przeciwwirusowego nawroty opryszczki będą coraz łagodniejsze i coraz rzadsze, niemniej nie ma możliwości całkowitego wyleczenia zakażenia HSV. Leki przeciwwirusowe nie niszczą wirusa, hamują tylko jego replikację (mnożenie się).

Opryszczka towarzyszy przeziębieniom i osłabieniu organizmu. Herpes Simplex Virus uaktywnia się w momentach osłabienia odporności organizmu (choroby zakaźne, gorączkowe), ale także wtedy, gdy np. za bardzo się przegrzejemy na plaży czy w solarium, albo przemarzniemy zimą. Opryszczka może się też pojawić po nadużyciu alkoholu. U młodych ludzi często daje o sobie znać z powodu stresu, a u kobiet nawroty mogą występować w czasie menstruacji.

Zmiany o niewielkim nasileniu niekiedy nie wymagają leczenia. Można miejscowo stosować leki przeciwwirusowe: acyklowir (Aciclovir Ziaja, Hascovir Pro, Herpex, Zovirax, Zovirax Duo), denotywir (Vratizolin Krem), dokozanol (Erazaban krem), a także środki łagodzące objawy i wysuszające, np. pastę cynkową. W cięższych postaciach podaje się doustnie lub dożylnie acyklowir – lek przeciwwirusowy, który hamuje replikację wirusów HSV. 

Znane są najróżniejsze domowe sposoby na walkę z pęcherzykami na ustach. Zaleca się m.in. nakładanie na zmienione miejsce pasty do zębów czy pocieranie go cebulą. Niestety, takie działania nie są skuteczne. U pewnej grupy osób mogą oczywiście wywołać wrażenie poprawy, jednak efekty nie są stałe. Stosując tego typu zabiegi możemy jedynie dodatkowo podrażnić chorą skórę.